11 نکته در مورد تربیت کودک که کسی به شما نمی گوید

زمانی که زوجین تصمیم می گیرند که صاحب فرزند شوند ممکن است مهمترین دغدغه شان این باشد که از پس هزینه های آن بر بیایند و بتوانند نیازهای مالی فرزندشان را تامین کنند اما ممکن است کمتر کسی به این مسئله توجه کند که آیا از لحاظ روانی آمادگی این را دارند که مسئولیت تربیت کودکی را بر عهده بگیرد و آیا با نحوه تربیت کودک آشنا است یا خیر؟

اما باید بدانیم که کسب مهارت های فرزند پروری و آشنایی با نحوه تربیتی کودک، یکی از مهمترین مواردی است که زوجین قبل از فرزندآوری باید به آن توجه کنند.

شما به عنوان یک والد، قرار است مسئولیت تربیت موجودی را بر عهده بگیرید که چیزی از دنیای بیرونی نمی داند و طبق نظریه رفتارگرایی، مانند لوح سفیدی است که هیچ چیز در آن نوشته نشده است و این شما هستید که قرار است به او کمک کنید تا هویت خود را پیدا کند، شخصیت خود را بسازد و به دنیای بیرونی نگاه کند. 

پیشنهاد مشاور: تست استرس و اختلال اضطراب کودک و نوجوان، بزرگسال

این شما هستید که می توانید به او بفهمانید که دنیا جای قابل اعتمادی است یا اینکه اصلا جای قشنگی نیست و ارزش زندگی کردن ندارد و نمی توان به کسی اعتماد کرد. در واقع این شما هستید که با رفتار خود تاثیر بسیار پررنگی در روند زندگی او در آینده خواهید داشت. 

ما در این مقاله قصد داریم که شما را با روش و نحوه تربیتی کودک آشنا کنیم تا با بهره مندی از این مطالب و البته مطالعه بیشتر، از منابع مختلف، بتوانید به بهترین نحو فرزند خود را به درستی تربیت کنید. موارد زیر به شما کمک می کند تا به خوبی کودک خود را تربیت کنید.

شیوه های صحیح تربیت کودکان

• در دسترس باشید

اولین و مهمترین نکته برای اینکه بتوانید این مسئله را بسنجید که آیا شما آمادگی فرزند آوری را دارید یا خیر، این است که ببینید آیا می توانید به اندازه کافی در دسترس فرزندتان باشید یا خیر؟ و آیا می توانید زمان کافی را به فرزندتان اختصاص دهید یا خیر. 

یادتان باشد که بچه به این نیاز دارد که از وجود والد خودش به اندازه کافی بهره ببرد، اگر شما صاحب فرزند شوید و فرزندتان مدام در مهد کودک باشد و بعد از آن مدام نزد پدر بزرگ، مادر بزرگ یا پرستار باشد و چیزی از حضور مادر در زندگی اش نفهمد، باعث می شوید که سبک دلبستگی ناایمن در فرزندتان شکل بگیرد. 

البته منظور از حضور والد و سرپرست فقط حضور فیزیکی نیست، بلکه حضور روانی نیز به اندازه حضور فیزیکی و حتی بیشتر نیز اهمیت دارد. برخی از مادران، که با وجود اینکه تمام طول روز را در کنار فرزندشان هستند اما توجه کافی به فرزند خود ندارند و حوصله کافی را برای فرزندشان خرج نمی کنند، همین امر نیز به نوبه خود می تواند آسیب زا باشد. 

پیشنهاد مشاور: دوران کودکی افراد در ازدواج آن ها چه تاثیری دارد؟

در مقابل برخی از مادران با وجود شاغل بودن، زمان هایی را که در منزل و در کنار فرزندشان حضور دارند به اندازه کافی برای فرزندشان وقت می گذارند و به او محبت کلامی و رفتاری می کنند و پاسخگوی نیازهای فرزندشان هستند و به نوعی طوری رفتار می کنند که نبودن هایشان را جبران می کنند و همین امر می تواند مانع از شکل گیری دلبستگی ناایمن و بروز آسیب در کودک شود. بنابراین در دسترس بودن و پاسخگویی سریع به نیاز های روانی، عاطفی و جسمی کودک، به خصوص در سالهای اولیه زندگی بسیار اهمیت دارد و اگر چنین رفتار نکنید می توانید باعث دید منفی و عدم اعتماد به دنیای بیرونی در ذهن کودکتان شوید. 

• الگوی خوبی برای فرزندتان باشید

قبل از اینکه بخواهید اصول تربیتی را روی فرزندتان پیاده کنید، نیاز است که به رفتارتان توجه کنید. اگر می خواهید فرزندی خوب تربیت کنید در ابتدا نیاز است که خودتان از اصول اخلاقی به درستی پیروی کنید. 

شما نمی توانید فردی پرخاشگر باشید اما از فرزندتان انتظار داشته باشید صبور و آرام باشد، چون کودکان آن چیزی را که می بینند یاد می گیرند و کسی که بیشترین تعامل را با کودک دارد و کودک بیشترین مشاهدات رفتاری و تاثیر پذیری را از او دارد والد کودک است، بنابراین به رفتار خودتان توجه بسیار داشته باشید. 

اگر فانتزی ذهنیتان این است که کودکی شاد داشته باشید، باید خودتان سعی کنید محیط شاد را برای فرزندتان فراهم کنید، اگر دلتان می خواهد فرزند منظمی داشته باشید، در درجه اول خودتان باید فرد منظمی باشید. 

پیشنهاد مشاور: تاثیر جر و بحث و دعوای والدین مقابل کودکان

در مورد آموزش دیگر رفتارها نیز چنین است، به همین دلیل قبل از بچه دار شدن سعی کنید کمی خودتان را واکاوی کنید و اگر که فکر می کنید مشکلی در رفتار و شخصیتتان دارید که می تواند در تربیت کودک، اختلال ایجاد کند، در ابتدا برای رفع آن مشکل تلاش کنید و بعد اقدام به بچه دار شدن کنید. 

یادتان باشد شما در برابر فرزندتان مسئولید، به همین دلیل این امر بسیار اهمیت دارد که بتوانید به درستی با او برخورد کنید و در بکارگیری روش های تربیتی درست توانمند باشید.

• در برخورد با کودک و وضع قوانین ثبات داشته باشید

ثبات داشتن در امر تربیتی کودک اهمیت زیادی دارد. برخی از والدین هم در محبت کردن به کودکانشان و هم در وضع قوانین داشتن ثبات کافی را رعایت نمی کنند. مثلا پیش می آید که در برخی از زمان ها فرزندشان را غرق در محبت می کنند و توجه زیادی به او می کنند، در مقابل در برخی شرایط دیگر کاملا بی حوصله می شوند و توجهی به فرزند خود نمی کنند یا روش های تنبیهی سختی را اعمال می کنند، این کار باعث می شود که کودک در آنالیز رفتارهای والد خود دچار تناقض شود و نتواند تعبیر درستی از شرایط داشته باشد. این امر احتمال ابتلای افراد به اختلال دو قطبی را زیاد می کند. 

همچنین با بزرگتر شدن کودک، والدین سعی می کنند قوانینی را  در مورد امور خانه و رفتارهای کودک وضع کنند. یادتان باشد که هر قانونی را که برای کودک تعیین می کنید باید نسبت به آن پایبند باشید.

پیشنهاد مشاور: وسواس در کودکان +درمان

 مثلا اگر که زمان خواب کودک را ساعت 9 شب تعیین کرده اید، باید نسبت به اجرای این قانون محکم باشید و مدام در مقابل کودک کوتاه نیایید، این کار باعث می شود کودک قوانین را جدی نگیرد و به دیگر توصیه های شما نیز توجه کافی را نداشته باشد، البته انعطاف پذیری نیز امر بسیار مهمی است و نباید اینطور باشید که تحت هیچ شرایطی حاضر نباشید کوتاه بیایید، مثلا ممکن است یک روز در هفته پیش بیاید که شما مهمان باشید یا مهمان داشته باشید و روز بعد نیز، روز تعطیل باشد، در چنین شرایطی با یادآوری به کودک که امشب استثنا است می توانید به کودک اجازه دهید تا مدت زمان بیشتری را بیدار بماند. 

دقت داشته باشید که برای آموزش مواردی مثل ساعت خواب، بهتر است از ابتدای دوران کودکی، سعی کنید خودتان زمان خواب منظمی داشته باشید تا بتوانید این الگوی خواب را در فرزندتان ایجاد کنید. اگر که شما و همسرتان همیشه تا دیروقت بیدار باشید، طبیعتا نمی توانید از فرزندتان انتظار داشته باشید که زود خوابیدن را یاد بگیرد.

• از روش های تشویقی و تنبیهی به درستی استفاده کنید

کودک همانقدر که به تشویق نیاز دارد به تنبیه نیز نیاز دارد. ما با تشویق کردن می توانیم کودک را به کارهای خوب ترغیب کنیم و کارهای خوب را در کودک تقویت و پایدار کنیم، با تنبیه نیز می توانیم رفتارهای نادرست کودک را حذف کنیم. بنابراین استفاده از تنبیه و تشویق در اصول تربیتی کودک نقش مهمی دارد. اما دقت کنید که تشویق و تنبیه هر کدام دارای قواعد و اصولی هستند و نیاز است که شما با آگاهی از این اصول، آن ها را در شیوه تربیتی کودک به کار بگیرید.

تشویق و تنبیه هر کدام به دو بخش تقسیم می شوند:

1. تشویق مثبت، تشویق منفی
2. تنبیه مثبت، تنبیه منفی

پسوند مثبت و منفی به معنای خوب یا بد بودن آن ها نیست، بلکه به ارائه یا عدم ارائه محرک به کودک بستگی دارد. در ادامه آن ها را مفصل توضیح می دهیم تا بیشتر به آن ها آشنا شوید.

• تشویق مثبت و تشویق منفی

همانطور که گفتیم هدف از تشویق (مثبت و منفی)، افزایش رفتارهای مثبت در کودک است، ما از طریق تشویق می توانیم به کودک رفتارهای درست را بیاموزیم و آن ها را در کودک تثبیت کنیم.

اگر شما به کودک خود قول دهید که در صورت مرتب کردن اتاقش او را به پارک می برید یا برایش چیزی می خرید از تشویق مثبت استفاده کرده اید. یعنی یک چیز خوشایند را در قبال یک رفتار درست به کودک خود ارائه داده اید (تشویق مثبت= ارائه محرک خوشایند در صورت انجام رفتار مناسب).

اما اگر که در قبال کار خوب کودک چیزی به او ارائه ندهید ولی به جای آن محرک آزاردهنده ای را حذف کنید از تشویق منفی استفاده کرده اید. مثلا فرض کنید که کودک شما مدام در حال غر زدن به کودک خود هستید که چرا اتاقش را تمیز نمی کند، کودک متوجه می شود که با تمیز کردن اتاقش غر زدن های شما قطع می شود در اینصورت برای اجتناب از محرک ناخوشایند (غر زدن های مادر)، اتاقش را تمیز می کند.

 مثالی دیگر اینکه به کودک خود بگویید که برنامه غذایی امروزمان غذایی بود که مورد علاقه ات نبود، اما حالا که اتاقت را تمیز کردی تصمیم دارم امروز،آن غذا را درست نکنم (تشویق منفی = حذف محرک ناخوشایند برای افزایش رفتار درست در کودک).

• تنبیه مثبت و منفی

تنبیه مثبت به این معنی است که شما برای اینکه رفتار نامطلوبی را در فرزندتان حذف کنید، یک محرک ناخوشایند را در صورت انجام کار نامطلوب در کودک به او ارائه می دهید. منطق این روش تنبیهی این است که وقتی کار نادرست با پیامد نامطلوب همراه شود به مرور آن رفتار حذف می شود.

مثلا به کودک خود می گویید به خاطر بی اهمیت بودنت نسبت به تمیز بودن اتاقت و به دلیل جمع نکردن وسایلت مجبور هستی که به مدت 5 دقیقه روی صندلی بشینی و از جابت تکان نخوری (البته این زمان نسبت به سن کودک متغیر است، برای کودکان کوچکتر از 5 سال، زمان نشستن روی صندلی باید کمتر در نظر گرفته شود. همچنین دقت کنید که صندلی ای که برای تنبیه در نظر می گیرید تا حد امکان باید در جایی قرار بگیرد که هیچ وسیله سرگرم کننده و محرک خوشایندی وجود نداشته باشد). 

پیشنهاد مشاور: محافظت از کودکی که مورد قلدری قرار گرفته با بازی درمانی

کتک زدن کودک و پرخاشگری کلامی نیز نوعی تنبیه مثبت است (ارائه محرک ناخوشایند در جهت حذف رفتار منفی)، اما این روش، روشی کاملا غلط است و به هیچ عنوان توصیه نمی شود. کتک زدن تنها باعث ایجاد اضطراب و استرس در کودک می شود و ممکن است رفتار نادرست را فقط به صورت موقتی در کودک حذف کند، اما حتی در صورت حذف همیشگی رفتار نامطلوب، به دلیل آسیب هایی که در اثر کتک زدن، به سلامت روان کودک وارد می کند، روش کاملا نادرستی است و والدین باید تا حد امکان از آن خودداری کنند.

اما تنبیه منفی، بهترین نوع تنبیه است و می تواند در روش تربیتی کودک بسیار موثر باشد. 

هر کودکی علایق مخصوص به خود را دارد و یک مادر، تا حدود بسیار زیادی نسبت به علایق فرزند خودش آگاه است. شما از این علایق می توانید در جهت اصلاح و کاهش رفتارهای نامطلوب فرزندتان استفاده کنید. مثلا فرض می کنیم که کودک شما علاقه شدیدی به تماشای برنامه های تلویزیونی دارد و به همین منظور شما یک ساعت در روز را به تماشای تلویزیون به کودکتان اختصاص داده اید.

 در این بین کودک شما در حین بازی با دوستش او را هل می دهد و به او پرخاشگری می کند، در چنین حالتی شما می توانید به او بگویید که به خاطر رفتار نادرستش امروز از تماشای تلویزیون محدود است و یا اینکه مدت زمان کمتری را می تواند تلویزیون تماشا کند. 

پیشنهاد مشاور: پرخاشگری و قلدری در کودکان | راه های درمان پرخاشگری کودک

البته در مورد این مثال نباید طوری برخورد کنید که کودک احساس کند که دوستش اهمیت بیشتری از او دارد و شما به دوستش علاقه بیشتری دارید، بلکه نیاز است که حتما به او توضیح دهید که چرا رفتارش نادرست بوده و به او بگویید که همیشه او را بیشتر از هر شخصی دوست دارید، اما رفتاری را که انجام داد رو نمی پسندید چون ممکن بود باعث آسیب رساندن به شخصی دیگر شود (تنبیه منفی = حذف محرک خوشایند در جهت حذف رفتار نامطلوب).

دقت کنید که هم در تنبیه و هم در تشویق نیاز است که علت رفتارتان را به او توضیح دهید. مثلا اگر قصد دارید به دلیل تمیز کردن اتاقش او را تشویق کنید، ابتدا به او محبت کلامی کنید و بعد در ادامه بگید که به خاطر اینکه اتاقت را تمیز کردی تصمیم گرفته ام به عنوان جایزه، به خاطر  رفتار خوبت، تو را به پارک ببرم. در تنبیه نیز توضیح دادن علت، بسیار مهم است. مثلا اگر قصد دارید فرزندتان به علت به زبان آوردن کلمه ای زشت تنبیه کنید، حتما علت آن را به او توضیح دهید (به دلیل اینکه حرف زشتی را به زبان آوردی امروز به مهمانی نمی رویم).

سعی کنید در بکارگیری قواعد تشویق و تنبیه محکم و قاطع باشید و حتما به حرف هایی که زدید عمل کنید، اگر به کودک خود قول داده اید که او را به پارک ببرید حتما این کار را را انجام بدهید و اگر به کودک خود گفته اید به دلیل رفتار نادرستش او را از چیزی محروم می کنید حتما به آن عمل کنید.

پیشنهاد مشاور: راهکارهای درمان ترس از تاریکی در کودکان

• مهربان باشید

یادتان باشد که کودک شما بیشتر از هر چیز به محبت شما نیاز دارد، بنابراین در همه حال با او مهربان باشید، از گفتن کلمه دوستت دارم به او دریغ نکنید، کمال گرا نباشید و از وضع قوانین سرسختانه و نامتناسب با سن کودک خودداری کنید،  فرصت بازی و تفریح را به او بدهید، به هیچ عنوان فرزند خود را با دیگر کودکان مقایسه نکنید، بر توانمندی های فرزندتان تاکید کنید و او را برای انجام کارهای مورد علاقه اش تشویق کنید.

• فرزند پروری مشارکتی داشته باشید

همانقدر که مادر در تربیت کودک نقش دارد، حضور و مشارکت پدر نیز به همان اندازه می تواند در تربیت کودک تاثیر مثبت بگذارد، بنابراین سعی کنید در تربیت فرزندتان مشارکت داشته باشید. (پدران با بازی کردن مداوم با کودکان می توانند تاثیر بسیار مثبتی بر سلامت روان فرزندانشان داشته باشند).

• مطالعه کنید و از مشاور کمک بگیرید.

یادتان باشد هر چقدر که اطلاعات بیشتری داشته باشید، بهتر می توانید کودک خودتان را تربیت کنید، بنابراین مطالعه داشتن و افزایش آگاهی، امری بسیار مهم است. همچنین سعی کنید از مشاوران کودک نیز برای پیشگیری از بروز رفتارهای نادرست و حذف رفتارهای نامطلوب در کودکان خود، کمک بگیرید. 

اگر قصد دریافت مشاوره در زمینه کودک و نوجوان دارید می توانید از متخصصان با تجربه و متخصص مرکز مشاوره ستاره ایرانیان، راهنمایی دریافت کنید.

شما به راحتی می توانید با مراکز برتر مشاوره کودک همچون "مرکز مشاوره ستاره" تماس حاصل کنید، رزرو وقت با مشاور از طریق شماره های 02122354282و 02122247100و به وسیله موبایل از طریق شماره های 09035673050 و 09108347597 امکان پذیر است.