شناسایی و درمان پانیک اتک یا حملات هراس

اختلال وحشت زدگی (panic disorder) یا پانیک اتک، در دسته اختلالات اضطرابی قرار می گیرد. اختلال اضطرابی عبارت است از ترس، تردید و نگرانی مفرط.در این مقاله به بررسی حملات وحشت زدگی یا حملات هراس پرداخته شده است.

در افرادی که به اختلال اضطرابی مبتلا هستند (1) میزان ترس بسیار بیشتر از میزان تهدید است. (2) بدون اینکه علت خاصی وجود داشته باشد فرد به طور دائم و همیشگی احساس ترس و نگرانی می کند. (3) ترس و نگرانی دائمی و مزمن باعث رنج همیشگی فرد می شود و زندگی روزمره فرد را مختل می کند.

مواردی که شرح داده شد نشانه های کلی اختلالات اضطرابی است، اما اختلالات اضطرابی انواع مختلفی دارد از جمله:

• اختلال اضطراب جدایی، که فرد مبتلا به آن در هنگام جدا شدن از خانه یا افرادی که به آن ها وابستگی عاطفی زیادی دارد به شدت مضطرب می شود.

• - آگورافوبیا، که شامل ترس همیشگی از گیر افتادن در جایی است. 
• فوبیاهای خاص، که به معنی ترس های غیر منطقی و مداوم نسبت به یک شیء یا وضعیتی خاص است.
• اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی، که فرد مبتلا به آن ترس شدید و دائمی از قرار گرفتن در جمع دیگران دارد و از اینکه قرار باشد کاری را در مقابل دیگران انجام دهد به شدت وحشت دارد.

پیشنهاد مشاور: همه چیز درباره اضطراب اجتماعی و کمرویی

• اختلال اضطراب تعمیم یافته یا اختلال اضطراب فراگیر، که فرد مبتلا به آن دائم نگران رویدادها و اتفاق های آینده است و از بروز اتفاقات ناگوار می ترسد. در این اختلال یک مسئله یا موضوع می تواند منجر به نگرانی مزمن و بیمارگون درباره رویدادها شود.
• پانیک اتک یا حمله هراس، که به معنی حملات مکرر وحشت یا اضطراب همراه با نشانه هایی مثل تپش قلب، تنفس سریع، سرگیجه، تعرق زیاد، تهوع و لرزش همراه است.

در این مقاله قصد داریم به طور اختصاصی و مفصل در مورد پانیک اتک یا حمله هراس صحبت کنیم.

پانیک اتک یا حمله هراس

همانطور که اشاره کردیم پانیک اتک در دسته اختلالات اضطرابی قرار می گیرد، بنابراین وجود اضطراب در افرد مبتلا به این اختلال از جمله مشخصه اصلی آن است، اما نکته مهمی که این اختلال را از سایر اختلالات اضطرابی جدا می کند این است که فرد به صورت مداوم و مکرر در معرض حمله های اضطرابی همراه با نشانه های شدید جسمانی تنگی نفس و تپش قلب، سرگیجه، تهوع و غیره قرار می گیرد. تجربه مداوم چنین علائم جسمانی برای فرد بسیار آزاردهنده است، فرد مبتلا به این اختلال یک ترس دائمی و همیشگی از بروز یک دفعه و غافلگیرانه نشانه های خود در جمع دارد.

علاوه بر این، ممکن است فرد به شدت ترس و دی پرسونالیزیشن احساس کند (دی پرسونالیزیشن، حالتی است که در آن این احساس را دارد که خودش نیست و اعمال خودش را از نگاه دیگری تماشا می کند و توان کنترل محیط را ندارد).

پیشنهاد مشاور: فواید خرید درمانی و رهایی از افسردگی و اضطراب

چنین اتفاقی ممکن است برای اکثریت افراد حداقل یکبار در طول عمر اتفاق بیفتد، اما افراد مبتلا به پانیک اتک حملات وحشت زدگی غیرمنتظره را به طور دائم تجربه می کنند و تا یک ماه بعد احتمال روی دادن دوباره این حملات وجود دارد.

اختلال وحشت زدگی برای بعضی از افراد غیر قابل پیش بینی می باشد اما ممکن است در اثر شرطی سازی کلاسیک، این حملات با برخی از موقعیت ها و رویدادهای خاص تداعی شود، یعنی اگر فردی یک یا دو بار در مترو یا اتوبوس دچار این حملات شده است هر زمان که قرار باشد سوار مترو و اتوبوس شود تجربه حملات پیشین در ذهنش تداعی می شود ممکن است به شدت از وقوع حملات بترسد و مضطرب شود و همین اضطراب شدید سبب بروز حملات شود. 

تاثیر پانیک اتک بر افکار و زندگی فرد

افراد مبتلا به این اختلال ترس، نگرانی های زیادی در مورد اینکه مبادا حملات وحشت زدگی شان علت های پزشکی حاد داشته باشد تجربه می کنند. این افراد ممکن است بارها به پزشک مراجعه کنند و آزمایش های متعددی برای اطمینان یافتن از سلامت جسمانی خود انجام دهند.

برخی دیگر تصور می کنند که دیوانه شده اند و کنترل زندگی خود را ندارند.

پیشنهاد مشاور: عوارض اضطراب که می تواند زندگی شما را مختل کند

این افراد نیازمند این هستند که همیشه از دسترس بودن محل امن اطمینان پیدا کنند، علت هم این است که در زمان وقوع حملات وحشت زدگی بتوانند به این محیط های امن پناه ببرند. همین عامل سبب تاثیرات سوء بسیاری از جمله کناره گیری این افراد از اجتماع و از دست دادن شغلشان می شود. در واقع نگرانی در مورد حملات، سبب ایجاد رفتارهای اجتنابی از حضور در جمع می شود و سبب می شود که فرد حضور در محیط امن خانه خود را به حضور در هر گونه جمعی درون محیط های اجتماعی ترجیح دهد. 

شیوع پانیک اتک

به گزارش DSM-5 (راهنمای تشخیصی اختلالات روانی)، نرخ شیوع این اختلال حدود 2 تا 3 درصد در نوجوانان و بزرگسالان است و در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شود (حدود 2 به 1).

شیوع آن در کودکان زیر چهارده سال کمتر از 0.4 است و نرخ شیوع آن در افراد مسن تر کاهش پیدا می کند.

میانگین سن شروع برای اختلال پانیک بین 20 تا 24 سالگی است و آغاز این اختلال بعد از 45 سالگی امری غیر معمول اما امکان پذیر است. 

بررسی ها نشان داده است که در برخی از کشورهای آسیایی مثل تایوان شیوع این اختلال بسیار پایین است بنابراین می توان نتیجه گرفت که این اختلال تحت تاثیر تفاوت های فرهنگی قرار دارد. 

علل پانیک اتک یا حمله هراس

علل بروز اختلال وحشت زدگی یا پانیک اتک می توان از طریق نظریه زیست شناختی و نظریه های روانشناختی تبیین کرد.

1. نظریه های زیست شناختی  بر دو عامل هایپرونتیلیشن (hyperventilation) و اختلال در شبکه نورآدرنالین تاکید می کنند.
2. هایپرونتیلیشن عبارت است از تنفس زیاده از حد و بیشتر از آنچه بدن نیاز دارد، یعنی تنفس عمیق تر و سریع تر از تنفس عادی.

هایپرونتلیشن سبب کاهش غلظت دی اکسید کربن خون و در مقابل افزایش PH خون می شود. 

افزایش PH مانع از رسیدن اکسیژن کافی به سلول های بدن می شود و در نتیجه ی این فرایند دستگاه قلبی عروقی بدن عملکرد خود را برای جبران کمبود اکسیژن تغییر می دهند و این تغییرات نیز می توانند حملات وحشت زدگی را تولید کنند. 

همچنین حساسیت به افزایش گاز دی اکسید کربن نیز یک عامل خطر برای اختلال وحشت زدگی به حساب می آید  و نظریه های آژیر خفگی را به وجود آورده است. طبق این نظریه در طول حمله وحشت زدگی، مغز یک پیغام دروغین درباره کمبود اکسیژن یا افزایش دی اکسید کربن می فرستد و این فرایند در کسانی که آستانه تحمل پایینی دارند باعث به صدا در آمدن آژیر خطر برای خفگی می شود.

• چون هم افزایش دی اکسید کربن و هم کاهش آن با وحشت زدگی در ارتباط است، اکثر متخصصان معتقدند که هر گونه عدم تعادل در گازهای خون در افراد مستعد، باعث احساس های فیزیکی شدید و در نتیجه تجربه اختلال وحشت زدگی می شود.
• اختلال در شبکه نورآدرنالین نیز از عوامل تولید حملات وحشت زدگی است. یعنی فعالیت بیش از حد در شبکه نورآدرنالین (نوعی انتقال دهنده عصبی)، سبب تجربه اختلال وحشت زدگی می شود.

پیشنهاد مشاور: تکنیک هایی برای کنترل استرس و اضطراب

از آنجایی که نورون های GABA مانع فعالیت شبکه نورآدرنالین می شوند، تصور می شود که افراد مبتلا به اختلال وحشت زدگی در نورون های GABA نقص داشته باشند.

1. نظریه های روان شناختی علل بروز پانیک اتک را بر اساس شرطی سازی کلاسیک، حساسیت به اضطراب و فاجعه انگاری حس های بدنی، تبیین می کنند.
2. بر طبق نظریه شرطی سازی کلاسیک ، اگر که محرک های درونی (تپش قلب سریع) و محرک های بیرونی (ازدحام و پل هوایی)، در حملات وحشت زدگی با یکدیگر تجربه شوند، یعنی فرد برای اولین بار حملات وحشت زدگی را روی پل هوایی و با نشانه های تپش قلب سریع تجربه کند، هر زمان که روی پل هوایی قرار بگیرد ممکن است تپش قلب بگیرد و در ادامه دچار حملات وحشت زدگی شود، چون این موقعیت را به تجربه های قبلی تعمیم می دهد.
3. حساسیت به اضطراب، عده ای از روانشناسان معتقدند که بعضی از افراد یک سری باورهای غلط دارند که باعث می شود  فکر کنند هر گونه حس بدنی می تواند نشان دهنده بروز رویدادهای خطرناک و مضر باشد. این باور یا تفسیر شخصی از رویدادها، حساسیت به اضطراب نامیده می شود و منظور از آن تمایل فرد به ترسیدن از نشانه های مربوط به اضطراب (مثلا، افزایش ضربان قلب، عرق ریختن، گرفتگی عضلات و سردرد) است، زیرا این باور در فرد نهفته است که این گونه نشانه ها،  پیامدهای منفی در پی خواهند داشت.

• فاجعه انگاری حس های بدنی

از آنجایی که افراد مبتلا به اختلال پانیک اتک یا حمله هراس، آشکارا درباره عواقب احتمالی عوارض فیزیکی، مضطرب می شوند، بعضی از روانشناسان معتقدند که علت بروز حملات وحشت زدگی این است که افراد احساس های فیزیکی خود را به طور فاجعه آمیز یا تهدید کننده تفسیر می کنند (از کاه کوه ساختن)!

بسیاری از حس های بدنی مبهم هستند. مثلا تپش قلب نامنظم می تواند به معنای حمله قلبی قریب الوقوع باشد (تفسیر منفی) یا اینکه به این معنی باشد که یکی از کسانی که به شدت به او علاقمند هستیم همین حالا وارد اتاق شده است (تفسیر مثبت).  

پیشنهاد مشاور: تأثیرات استرس بر صورت | علائم+درمان

افراد مبتلا به اختلال پانیک اتک هر نوع و هر میزانی از تپش قلب را نشانه ای از حملات وحشت زدگی می بیند و نمی توانند هیچ تفسیر مثبتی نسبت به این اتفاق داشته باشد. یعنی این افراد سوگیری شناختی دارند، به اینصورت که این افراد از میان چند تفسیر خود، فاجعه آمیزترین آن ها را انتخاب می کنند و می پذیرند.

بعضی از روانشناسان معتقدند که در این حالت یک دور باطل اتفاق می افتد. در این دور باطل، تجربه هر گونه ترسی، تهدید آمیز تفسیر می شود و باعث افزایش شدت خطر یا تهدید می شود و افزایش شدت خطر، باعث افزایش شدت نشانه های اضطراب و در نتیجه بروز حملات وحشت زدگی می شود.

 درمان اختلال پانیک اتک یا حمله هراس

دارو درمانی، به علت نشانه های فیزیکی و رنج آوری که در اختلال وحشت زدگی تجربه می شود، اولین درمان پیشنهادی است. 

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و بنزودیازپین ها، در کنترل نشانه های این اختلال موثر واقع می شوند.

درمان مناسب دیگر مواجهه درمانی استاندارد شده یا درمان شناختی – رفتاری (CBT)، است که تحقیقات و بررسی ها نشان می دهد این نوع درمان تاثیرات بلندمدت تری نسبت به داروها دارند.

• مواجهه درمانی

در مواجهه درمانی، از درمانجو خواسته می شود تا در محیط کنترل شده و امن آزمایشگاه، شرایطی به وجود آورد تا به حمله وحشت زدگی دچار شود. برای مثال، اگر درمانجو همیشه پیش از حمله وحشت زدگی به طور موقت سرگیجه می گیرد، از او خواسته می شود که در حالت نشسته روی صندلی آنقدر بچرخد که گیج شود. یا اگر تنگی تنفس، جرقه آغازگر است، از فرد خواسته می شود تا برای مدتی، تند و عمیق نفس بکشد.

به هنگام بروز اولین نشانه های فیزیکی حملات پانیک، از درمانجو خواسته می شود تا از تکنیک های ذهنی (شناختی) و جسمی (فیزیکی) مخصوص، که برای کنترل حمله طراحی شده اند، استفاده کند (مثلا استفاده از تکنیک های به کارگیری ریلکسیشن).

انجام دادن این کارها در محیط کنترل شده آزمایشگاه باعث می شود که درمانجو حمله وحشت زدگی را تحت شرایط "امن" کنترل کند و چگونگی کنترل بر محرک های پیش بینی کننده حمله وحشت زدگی را یاد بگیرد.

از طرفی همانطور که اشاره کردیم ویژگی متمایز کننده افراد مبتلا به این اختلال این است که از احساس های فیزیکی خود ترس بسیاری دارند و احساس های خود را به صورت غلط و فاجعه انگاری تفسیر می کنند و همین عوامل در شروع حملات وحشت زدگی موثر است. به همین دلیل درمان شناختی – رفتاری (CBT)، برای اینکه بتواند به درمان جویان کمک کند تا باورها و تفسیرهای خود را به چالش بکشند می تواند موثر باشد. این کار به دو صورت انجام می گیرد: 

1. اصلاح باورهای درمان جویان
2. به وجود آوردن تجربه هایی برای از بین بردن واکنش های هیجانی غلط

پیشنهاد مشاور: تکنیک ریلکسیشن به روش عملی چگونه است؟ + موسیقی ریلکسی

درمانCBT در اختلال وحشت زدگی

1. به درمانجویان درباره ماهیت و خصوصیات فیزیولوژیک حملات وحشت زدگی اطلاعات مهم و مفیدی داده می شود.
2. به آن ها شیوه درست تنظیم تنفس آموزش داده می شود.
3. برای شناسایی و تغییر برداشت ها، باورها و ادراک های اشتباه و ناکارآمد درمانجویان، به آن ها کمک می شود.
4. در آزمایشگاه، بعضی از احساس های فیزیکی درونی و فیزیکی را عمدا ایجاد می کنند تا درمانجویان متوجه شوند که این احساس ها چه معنایی دارند و به چه چیزهایی مربوط می شوند و از این طریق باعث می شوند که ترس درمانجو از بین برود.
5. بسیاری از درمانجویان برای اجتناب از حمله وحشت زدگی، یک سری رفتارهای ایمنی در پیش می گیرند (یعنی از حضور در اجتماع خودداری کنند). 

اینگونه رفتارهای ایمنی سبب ادامه حملات می شوند و باعث می شوند که فرد نتواند متوجه این شود که باورهایش درباره خطرات و تهدیدات بالقوه اشتباه است. روانشناسان کمک می کنند تا از این رفتارهای ایمنی پیشگیری کنند و آن ها را از بین ببرند.

برنامه های درمانی ذکر شده می توانند سبب کاهش طولانی مدت نشانه های اختلال پانیک اتک شوند و کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال را بالا ببرند.

همچنین مطالعات اخیر نشان می دهد که برنامه های مداخله ای CBT به دلیل اینکه می توانند از میزان تمایل به واکنش ترس در مقابل احساس های فیزیکی عادی به میزان قابل توجهی کم کنند، می توانند اثربخشی خاصی داشته باشند. 

• ترکیب دارو درمانی و درمان شناختی – رفتاری به مراتب می تواند تاثیر بلندمدت تر و موثری را در پی داشته باشد.

اگر خودتان یا یکی از نزدیکانتان، از پانیک اتک یا حمله هراس رنج می برید بهتر آن است که هر چه سریع تر برای درمان تخصصی این اختلال اقدام کنید. همانطور که در مقاله به طور مفصل شرح دادیم روش های درمانی موثری برای درمان این اختلال وجود دارد اما بسیار مهم است که فرآیندهای درمانی این اختلال زیر نظر متخصص طی شود. مرکز مشاوره ستاره ایرانیان متخصصان، درمانگران با تجربه و متخصصی را در زمینه درمان اختلالات اضطرابی گرد هم آورده است. برای این منظور می توانید از خدمات روانشناختی این مرکز بهره مند شوید.

شما می توانید برای راهنمایی تخصصی با مراکز برتر مشاوره روانشناسی "مرکز مشاوره ستاره" تماس حاصل کنید، رزرو وقت: 02122354282 و 02122247100 و  09035673050 و 09108347597