طرحواره شکست، که به عنوان طرحواره شکست در دستیابی نیز شناخته می‌شود، یک الگوی روان‌شناختی عمیق است که در آن افراد به طور مداوم بر این باورند که مقدر شده‌اند در جنبه‌های مختلف زندگی شکست بخورند.

طرحواره شکست چیست؟

افراد دارای طرحواره  شکست (Failure Schema) معمولاً معتقدند که در مقایسه با دیگران شکست خورده اند، شکست خواهند خورد یا ذاتاً ناکافی هستند. این باورها می توانند منجر به یک پیشگویی خودشکوفایی شوند که در آن ناخودآگاه به گونه ای رفتار می کنند که انتظار شکست آنها را تقویت می کند.

این طرحواره اغلب از تجربیات منفی دوران کودکی، مانند انتقاد بیش از حد یا انتظارات غیرواقع بینانه ایجاد می شود که منجر به باورهای ریشه دار نارسایی و بی کفایتی می شود.

طرحواره شکست باعزت نفس پایین، اضطراب مزمن، افسردگی و یک منتقد درونی خشنکه دائماً پیام های عدم کفایت را پخش می کند، مرتبط است. افراد اغلب احساس می کنند که انگیزه ندارند و از پتانسیل خود بی ارتباط هستند.

الگوهای رفتاری افراد دارای طرحواره شکست:

• اجتناب: اجتناب از موقعیت ها یا وظایف چالش برانگیز به دلیل ترس از شکست.
• به تعویق انداختن کارها: به تعویق انداختن کارها به این دلیل که شروع آنها بسیار طاقت فرسا است.
• جبران بیش از حد: تلاش بیش از حد برای انجام وظایف در تلاش برای مقابله با نارسایی های درک شده.
• تسلیم شدن: در مواجهه با چالش ها به راحتی تسلیم می شوید.

تاثیر طرحواره شکست بر روابط و شغل:

• در روابط: انتخاب شرکای نامناسب یا ماندن در شراکت های سمی به دلیل احساس بی کفایتی.
• در شغل: کناره گیری از تعاملات اجتماعی در محل کار، اجتناب از ترفیع به دلیل ترس از ناموفق بودن.

طرحواره شکست اغلب از تجربیات اولیه زندگی مانند تمسخر، شرمساری، انتقاد مراقبان یا عدم تشویق برای استقلال سرچشمه می گیرد. این تجربیات می تواند کودکان (و بعداً بزرگسالان) را به درونی کردن پیام هایی مانند "من یک شکست خورده" سوق دهد که بر عزت نفس و اعتماد به نفس آنها تأثیر می گذارد(منبع)(منبع).

طرحواره درمانی تکنیک های ساختار یافته ای مانند بازسازی شناختی و تمرین های تجربی را برای به چالش کشیدن الگوهای افکار منفی مرتبط با طرحواره شکست ارائه می دهد. تمرین شکست های کوچک از طریق یادگیری آزمون و خطا می تواند با پذیرش شکست ها به عنوان بخشی از موفقیت به ایجاد انعطاف پذیری کمک کند(منبع)(منبع).

نشانه های طرحواره شکست؟

نشانه های طرحواره شکست شامل چندین رفتار کلیدی و الگوهای فکری است که افراد دارای این طرحواره از خود نشان می دهند. در اینجا برخی از شاخص های رایج وجود دارد:

• مقایسه مداوم: افراد اغلب خود را به شکل نامطلوبی با دیگران مقایسه می‌کنند و احساس می‌کنند در زندگی به اندازه کافی در مقایسه با همسالان خود به دست نیاورده‌اند.
• ناامیدی: احساس ناامیدی فراگیر در مورد دستیابی به اهداف یا موفقیت در جنبه های مختلف زندگی رایج است.
• ترس از شکست: ترس عمیقی از شکست آنها در کارها یا تلاش ها وجود دارد که می تواند منجر به رفتارهای اجتنابی شود.
• شک به خود و انتقاد: افراد دارای طرحواره شکست غالباً به توانایی‌های خود شک می‌کنند و بیش از حد از خود انتقاد می‌کنند و این باعث تقویت ادراک منفی از خود می‌شود.
• رفتارهای اجتنابی: آنها ممکن است از موقعیت ها یا وظایف چالش برانگیز اجتناب کنند، زیرا انتظار دارند شکست بخورند و منجر به از دست رفتن فرصت های رشد شوند.
• به تعویق انداختن و تسلیم شدن: به تعویق انداختن کارهای مهم و تسلیم شدن به راحتی در مواجهه با موانع، پاسخ های معمولی به دلیل اعتقاد به ناتوانی فرد در موفقیت است.

این نشانه‌ها نشان می‌دهند که چگونه باورهای ریشه‌دار در مورد عدم کفایت می‌تواند بر رفتار و رفاه کلی فرد تأثیر بگذارد(منبع)(منبع).

شایان ذکر است که گرچه طرحواره شکست از برخی جهات مشابه است، با طرحواره‌های دیگر مانند طرحواره نقص یا شرم، که شامل احساسات ذاتاً معیوب یا دوست‌داشتنی بودن به جای تمرکز خاص بر شکست‌های موفقیت است، متفاوت است(منبع)(منبع).

علت طرحواره شکست؟

طرحواره شکست معمولاً توسط ترکیبی از عوامل ایجاد می شود که عمدتاً ریشه در تجربیات اولیه زندگی دارند. در اینجا چند دلیل کلیدی وجود دارد:

• تجربیات منفی دوران کودکی: انتقاد مداوم، انتظارات غیر واقعی از مراقبین و عدم تشویق می تواند منجر به ایجاد یک طرحواره شکست شود. این تجارب باورهای عمیقی را در مورد بی کفایتی و بی کفایتی القا می کنند.
• فرزندپروری انتقادی: بزرگ شدن با والدین یا مراقبان بیش از حد انتقادی می تواند ادراکات منفی از خود را تقویت کند و انتظار شکست را تقویت کند.
• انتظارات غیر واقعی: قرار گرفتن در معرض استانداردهای دست نیافتنی در دوران کودکی می تواند منجر به احساس بی کفایتی شود، در صورتی که این انتظارات برآورده نشود.
• فقدان حمایت و اعتبار:فقدان تقویت مثبت یا تأیید از چهره‌های مهم زندگی، به کاهش عزت نفس کمک می‌کند و این باور را تقویت می‌کند که مقدر شده است شکست بخورد.
• رویدادهای آسیب‌زا: شکست‌ها یا شکست‌های مهم در اوایل زندگی، به‌ویژه اگر با قضاوت یا انتقاد شدید همراه باشد، نیز می‌تواند به شکل‌گیری این طرح‌واره کمک کند.

این عوامل به طور جمعی درک فرد را شکل می دهند که آنها ذاتاً ناتوان هستند یا محکوم به شکست هستند، که منجر به رفتارهای ناسازگاری مانند اجتناب و به تعویق انداختن می شود که در طول زمان طرحواره را بیشتر تقویت می کند(منبع)(منبع)(منبع).

راه های درمان طرحواره شکست؟

درمان طرحواره شکست شامل پرداختن به باورها و رفتارهای عمیق مرتبط با آن است. در حالی که یک "درمان" مستقیم وجود ندارد، چندین رویکرد و استراتژی درمانی می تواند به مدیریت و تغییر این طرحواره ها کمک کند:

• طرحواره درمانی: این یک رویکرد جامع است که عناصر درمان شناختی-رفتاری (CBT)، روانکاوی، درمان متمرکز بر هیجان و نظریه دلبستگی را ترکیب می کند. این به افراد کمک می کند تا الگوهای ناسازگار خود را درک کنند و از طریق تکنیک هایی مانند:
• بازسازی شناختی: به چالش کشیدن افکار منفی در مورد شکست.
• مداخلات متمرکز بر هیجان: تکنیک هایی مانند گفتگوهای صندلی برای بیان احساسات سرکوب شده.
• تصویرسازی هدایت‌شده: کاوش تجربیات گذشته که به طرحواره کمک می‌کنند.
• تکنیک های کاهش استرس مانند:

1. تمرینات تنفس عمیق
2. تجسم
3. مدیتیشن
4. آرامش پیشرونده عضلانی
5. یادداشت روزانه یا نگهداری طرحواره: ثبت منظم محرک ها، احساسات، افکار و رفتارها به افزایش خودآگاهی از فعال سازی طرحواره کمک می کند.

• استراتژی های رفتاری

قرار گرفتن تدریجی در برابر چالش ها: تشویق افراد به انجام تدریجی وظایفی که از شکست در آنها می ترسند، می تواند انعطاف پذیری ایجاد کند.

ایجاد مهارت های قاطعیت: تمرین پاسخ های قاطعانه می تواند اعتماد به نفس در توانایی های شخصی را افزایش دهد.

• شناسایی حالت های مقابله:

شناخت الگوهای اجتناب یا جبران بیش از حد.

جایگزینی آنها با مکانیسم های مقابله ای سالم تر.

• شبکه های پشتیبانی: ایجاد شبکه های حمایتی قوی از دوستان یا خانواده که درک مثبت از خود را تشویق می کنند.

تمرین های خود اعتبارسنجی: درگیر شدن در فعالیت‌هایی که ارزش خود را فراتر از نتایج موفقیت ارتقا می‌دهند (مثلاً سرگرمی‌ها)(منبع)(منبع).

با ترکیب این رویکردها، افراد می توانند به طور موثر طرحواره شکست خود را در طول زمان مدیریت کنند که منجر به بهبود نتایج سلامت روان و افزایش رضایت شخصی می شود(منبع)(منبع)(منبع).

برای تماس با مرکز طرحواره درمانی و ارتباط با بهترین طرحواره درمان در تهران می توانید از شماره های 02122354282 و 02188422495 کمک بخواهید.